Toen

Huizum had 2 verbindingen met Leeuwarden. Dit was pad via de Huizumerlaan en de Schrans en je kon via het water over de Wirdumervaart en de Potmarge. We gaan het hier eerst hebben over de Schrans.

De Schrans was een grote straat die ten zuiden van Leeuwarden lag en ten westen van Huizum. Op het kaartje hieronder is dit goed te zien.

Bron: Leewarder Deel, B. Schotanus a. Sterringa, 1695

De Schrans behoorde officieel tot Huizum maar Leeuwarden had belangen bij het bezitten van deze straat. Het is namelijk de toegangspoort naar het zuiden. Dit veroorzaakte een conflict tussen de twee want Huizum weigerde de Schrans op te geven aan Leeuwarden. Leeuwarden liet weten hier niet blij mee te zijn door onder andere hekken te plaatste aan de grens van de 2 gemeentes. De dikke rode lijn op het plaatje hierboven laat te grens zien van de gemeentes.

Hieronder is een foto uit het jaar 1933 waar nog steeds te zien is dat de huizen van Huizum achter prikkeldraad gezet worden door gemeente Leeuwarden.

Bron: Tusken Potmarge & Joske I, blz. 16

Rond het jaar 1890 begon de Schrans zijn identiteit als straat van Huizum te verliezen. Dit kwam omdat de gemeente Leeuwarden zich bezig ging houden met de armen die in de Schrans woonden en op deze manier hun stem voor Leeuwarden te laten klinken. Dit resulteerde in een aantal veranderingen in de Schrans. Een voorbeeld is dat de huisnummer bordjes nu wit geverfd waren. Dit was iets dan in gemeente Leeuwarden normaal was. De bordjes van Huizum waren namelijk rood.

Tijdens het conflict trok gemeente Leeuwarden toch nog de stoute schoenen aan. In 1888 werd er op de grens van de gemeentes de eerste watertoren van Leeuwarden gebouwd. Deze stond op de grens van de Schrans en het Zuiderplein, dus nog net binnen de gemeente Leeuwarden. De watertoren was 32 meter hoog en was ontworpen door H.P.N. Halbertsma en J. Verheul. De toren is in 1972 weer afgebroken. Hieronder is een plaatje te zien van de watertoren uit het jaar 1931.

Bron: Tusken Potmarge & Joske V, blz. 52

Maar ondanks de bouw van de watertoren stond Huizum toch nog sterk in zijn schoenen in de Schrans. Dit kwam namelijk door een belangrijk gebouw dat op de Schrans werd gebouwd namens Huizum. Hierover is in het volgende kopje 'Grietenijhuis' meer te vinden.

In 1910 werd er op de Schrans ook nog de gemeentelijke gereformeerde kerk gebouwd. Dit deed Huizum om de Huizumers van dit geloof binnen de gemeente te houden. Deze mensen moesten voor de bouw van deze kerk namelijk naar Leeuwarden toe omdat er in Huizum alleen maar een hervormde gemeenschap was. Hieronder is een plaatje te zien van de kerk met pastorie in 1910.

Bron: Historisch Centrum Leeuwarden Beelbank: http://hcl.pictura-dp.nl

Het conflict tussen Huizum en Leeuwarden werd niet opgelost tot de 2e wereldoorlog. Toen de Duitsers de gemeentes samenvoegde, had Huizum uiteraard geen keus. Leeuwarden was dus uiteindelijk de winnaar. Dat is misschien een klein gelukje bij heel veel ongeluk.

Nu

Sinds de 2e wereldoorlog is de Schrans uitgegroeid tot 1 van de grote winkelstraten van Leeuwarden. Omdat het nu bij Leeuwarden hoorde had het ook veel meer de kans om een grote winkelstraat te worden want de gemeente wou er nu best geld in pompen. Een aantal gebouwen zijn nu nog onveranderd terug te vinden waaronder het Grietenijhuis, hierover straks meer, de gereformeerde kerk met zijn pastorie, de pastorie is op het plaatje hieronder links op de voorgrond duidelijk te zien, en verder is er nog veel van de ouderwetse bebouwing te vinden. Al moet je hier wel even omhoog, boven de winkelgevels kijken.

Zover mijn herinnering gaat is de Schrans altijd al aanwezig als een gezellige winkelstraat. Vroeger, toen ik nog erg jong was, ging ik altijd winkelen met mijn moeder en mijn oma. Ik heb mij toen nooit beseft welk conflict hier is geweest en wat voor vieze spelletjes de gemeentes tegen elkaar hebben gespeeld om bezit te krijgen/houden van de Schrans. Als ik nu een kant moest kiezen wie in mijn mening het meeste recht had op de Schrans, zou ik geen antwoord kunnen geven. Ik snap namelijk prima dat Huizum het wou houden. Je geeft niet zomaar je grootste straat van je dorp weg. Maar het belang van Leeuwarden snap ik ook erg goed. De Schrans gaf namelijk goede aansluiting met het zuiden.

Ik denk niet dat het uitmaakt wie zijn kant je zou kiezen, uit eindelijk zou het toch door overmacht bij Leeuwarden komen. Misschien is het wel goed dat dit door overmacht is gebeurd want wie weet hoe het anders gelopen zou zijn. De vieze spelletjes zijn hiermee in ieder geval wel afgelopen.